De wereld van de biobanaan

Van woensdag 6 tot zaterdag 16 oktober 2021 is het de Week van de Fair Trade. Vandaag vind je al in heel wat winkels producten met bio én fair trade. Bananen zijn daar absoluut een mooi voorbeeld van: 1 op de 4 bananen die in België verkocht worden is Fairtrade gecertificeerd. Maar liefst 72% van deze Belgische fairtradebananen zijn ook biologisch geteeld. 

Het lijkt op het eerste zicht dus wel snor te zitten met het aanbod bananen in ons land. Om er nog wat meer over te weten te komen klopten we aan bij Agrofair, een groothandel in exotisch fruit met als voornaamste product de banaan. Daar geven projectmanager Luud Clercx en woordvoerder Frank Vermeersch ons graag een inkijk in de wereld van de banaan.

Biobananen uit Peru of Ecuador

Luud: “Agrofair werd 25 jaar geleden opgericht door de Nederlandse NGO Solidaridad. Na de succesvolle introductie van fairtradekoffie en de oprichting van Stichting Max Havelaar wilde Solidaridad ook de sociale uitbuiting in de bananenindustrie aanpakken. Maar de bananenbedrijven waren toen oppermachtig en ze wezen Solidaridad de deur toen die begonnen over een fairtrade banaan. We doen het dan maar zelf, dachten we, en dus richtten we Agrofair op. Eerst met de focus op fairtrade bananen, maar al snel hadden we ook aandacht voor bio.”

Van waar komen de biobananen die je bij ons in de winkel vindt? 
Luud: “De meeste gangbare bananen worden in een warm, vochtig klimaat geteeld, maar biobananen komen uit de droge tropen. Denk aan bepaalde regio’s van Peru, Ecuador en de Dominicaanse Republiek. Die keuze voor droge gebieden komt door de Sigatoka-schimmel, die de bladeren van de bananenplant aantast en goed gedijt in een vochtig klimaat. In de gangbare teelt kan je die bestrijden met fungiciden, maar die middelen zijn niet toegelaten in bio. De bestaande biologische oplossingen zijn te duur om toe te passen.”

“Het brengt ons meteen bij een moeilijk aspect van de biologische bananenteelt. Een bananenplant vraagt veel water. Omdat de biobanaan alleen geteeld kan worden in droge gebieden, moet een boer dus veel irrigeren. En dat vaak in gebieden waar er al waterschaarste is. Die grote waterfootprint zorgt ervoor dat de fairtradebanaan beter scoort qua milieu-impact op het vlak van watergebruik dan de biobanaan. We hebben in Peru en de Dominicaanse Republiek meegewerkt om de waterfootprint in kaart te brengen, en initiatieven gesteund om met minder irrigatiewater toe te kunnen en om duurzaam beheer van waterbronnen te bevorderen.”

"De meeste gangbare bananen worden in een warm, vochtig klimaat geteeld, maar biobananen komen uit de droge tropen. Denk aan bepaalde regio’s van Peru, Ecuador en de Dominicaanse Republiek."

© Foto Agrofair - waterbak bananen

Keuze in de supermarkt

Maar worden er in de gangbare teelt niet veel pesticiden gebruikt? 
Luud: "Voor de grote bananentelers klopt dat. Maar veel mensen weten niet dat de fairtradestandaarden de laatste jaren ook richtlijnen bevatten over gewasbescherming. Veel chemische bestrijdingsmiddelen zijn niet toegelaten. De fairtradebanaan is dus een banaan die qua milieu-impact stelselmatig meer en meer aanschurkt bij bio."

Luud: "Supermarkten kiezen vaak voor één soort duurzame banaan en denken dan aan een banaan met dubbele certificering: bio en fairtrade. Daarnaast liggen dan een gangbare budgetbanaan en de merkbanaan. Voor de gangbare fairtradebanaan is geen plaats meer. Eigenlijk zouden supermarkten het lef moeten hebben om alleen nog maar fairtrade en bio-fairtrade aan te bieden, want waarom zou je een product verkopen dat slecht is voor mens en milieu? "

Zijn er manieren om die uitdagingen aan te pakken? 
Frank: “Er zijn goede voorbeelden. De Zwitserse supermarkt COOP werkt al 20 jaar met dezelfde producent, omdat ze weten dat die kwaliteit levert. We zijn ook altijd blij als supermarkten mee nadenken hoe het beter kan.” 

Luud: "Misschien zorgt de Green Deal van Europa voor verandering. De supermarkten moeten volgens Europa hun verantwoordelijkheid nemen; duurzaamheid mag niet langer alleen een zaak zijn van welwillende consumenten en producenten. Doen ze dat niet, dan zal Europa gaan reguleren. Dat kan door de accijnzen of btw op niet-duurzaam voedsel te verhogen, en te verlagen bij duurzame producten.”

"Eigenlijk zouden supermarkten het lef moeten hebben om alleen nog maar fairtrade en bio-fairtrade aan te bieden, want waarom zou je een product verkopen dat slecht is voor mens en milieu? "

Banaan als voedselbron

Hoe controleren jullie de kwaliteit van de bananen?  
Frank: “Voor de bananen de boot op gaan voert ons team in Zuid-Amerika een rigoureuze controle uit op letterlijk elke container. Eens in Europa gaan de bananen naar een bananenrijperij. Ik zet die onzichtbare schakel in de keten graag even in de bloemetjes, omdat zij met veel zorg voor de bananen werken. We proberen zo weinig mogelijk voedsel te verspillen: bananen die niet goed genoeg zijn voor de buiten- of binnenlandse markt, worden verwerkt tot puree voor in bio-ijsjes of babyvoeding. Zo krijgt de boer toch nog een goede prijs voor zijn producten.”

We hebben het al over water en pesticiden gehad, maar ook plastic is een probleem in de bananenteelt, niet? 
Luud: “Bananen worden standaard geteeld met een plastic zak rond de tros. Die beschermt tegen schade door vogels en insecten en helpt bananen sneller rijpen. Op grotere plantages zijn sommige arbeiders de hele dag zakjes aan het hangen. Voor die tienduizenden tonnen plastic bestaat geen alternatief, maar de achtergelaten zakjes komen in het milieu terecht, ze worden verbrand of naar een vuilstort gebracht.”

“Grote bananenmaatschappijen in Costa Rica recycleren al deze zakjes tot zogenaamde hoeklatten die dienen om tijdens het containertransport dozen op de pallets op hun plaats te houden. We vonden dat inspirerend, maar zochten naar een oplossing die meer op maat van onze kleinschalige producenten was. Dit najaar gaat er op het terrein van een van onze grotere bananenproducenten in Peru een plasticverwerkend fabriekje open. Daarmee wordt in elk geval een kans gecreëerd voor de bananenproducenten om op een duurzamere manier van het bananenplastic af te komen.”

Intussen staat de bananenteelt wel onder druk
Luud: “Ja, de TR4-schimmel bedreigt heel wat van de eetbare bananensoorten in de wereld. Er valt tegen die schimmel niets te doen op dit moment. In 2019 dook hij voor het eerst op in Colombia, en in april werd zijn aanwezigheid bevestigd in Peru. De schimmel komt oorspronkelijk uit Azië. Door monocultuur, pesticiden en kunstmest heeft die schimmel zich in de commerciële, gangbare bananenteelt kunnen ontwikkelen, en de verspreiding gebeurt via de kanalen van de plantages die op de export zijn georiënteerd. En wij in het Westen kunnen misschien wel zonder bananen, maar 75 procent van de bananen zijn voor de thuismarkt. In veel regio’s is het de voornaamste voedingsbron, en er hangen 400 miljoen huishoudens af van de bananenteelt.”

Frank: "Daarom blijven we graag hameren op het telen en verhandelen van de duurzame banaan. Dat zal toch een deel van de oplossing zijn voor de bananenteelt."

Bron: BioForum - ons vakblad Bio Actief 52