Europa bevestigt: neonicotinoïden zijn gevaarlijk voor bijen

Het Europese Voedselveiligheidsagentschap (EFSA) heeft na een nieuwe omvangrijke literatuurstudie officieel bevestigd dat drie zogeheten neonicotinoïden (clothianidin, imidacloprid en thiamethoxam) ontegensprekelijk erg risicovol zijn voor hommels, wilde bijen en honingbijen. Aangezien het al enkele jaren niet goed gaat met onze bijenpopulatie en die een belangrijke schakel vormen in onze voedselproductie, is dat een belangrijke evolutie.

In de biologische landbouw zijn neonicotinoïden sowieso niet toegelaten. De biosector draagt het voorzorgsprincipe hoog in het vaandel en gebruikt geen producten wanneer er twijfel bestaat over de mogelijk effecten op mens en milieu. 

Het gebruik van neonicotinoïden is wel toegelaten in de gangbare landbouw, maar sinds 2013 gelden er ook voor gangbare boeren beperkingen: zo mogen ze sindsdien niet gebruikt worden op gewassen die in bloei komen en op bepaalde granen die aantrekkelijk zijn voor bijen. Men vermoedde toen reeds dat 'neonics' gevaarlijk konden zijn voor de bijen. Gebruik door particulieren is sindsdien ook niet meer toegelaten.

"Overheden die aarzelen over een verbod op neonicotinoïden omdat er voor de landbouw geen alternatieven zouden zijn, maken een fout, aldus een nieuwe Nederlandse overzichtsstudie."

Wat zijn neonicotinoïden? 

Neonicotinoïden verspreiden zich als gewasbeschermingsmiddel via sapstromen door de gehele plant. Ze worden door de plant opgenomen en naar alle weefsels getransporteerd, zowel naar de bladeren, bloemen, wortels en stengels als naar de pollen en de nectar. 

Wanneer ze in de pollen en de nectar terecht komen kunnen bijen eraan worden blootgesteld als de plant in bloei staat. Bijen kunnen er ook mee in aanraking komen via door bladluizen geproduceerde honingdauw en via vochtdruppels die via de waterporiën in de rand van het blad naar buiten worden geperst. 

Deze chemische pesticiden zijn effectief tegen insectenplagen doordat ze de overdracht van zenuwimpulsen in de hersenen van de insecten verstoren, waardoor de insecten verlamd raken en uiteindelijk sterven door verhongering, of doordat ze ten prooi vallen. 'Neonics' doden op die manier verschillende insecten waarvan dat niet de bedoeling was, waaronder dus bijen. 

Naar een permanent verbod? 

De nieuwe wetenschappelijke risicobeoordeling door EFSA wordt niet automatisch vertaald in een totaalverbod op neonicotinoïden in de EU. Vraag is wat de Europese Commissie zal doen. Binnenkort beslist die op aangeven van nationale experten of het huidige tijdelijke verbod permanent wordt gemaakt.

Het Europees Parlement heeft donderdagavond (1 maart) alvast ingestemd met een verbod op neonicotinoiden met een duidelijke meerderheid: 560 stemmen voor, slechts 27 tegen en 28 onthoudingen. Dit is een zogenaamd Non-binding Vote. Het is geen definitief besluit maar geeft een duidelijk signaal naar de ministers van de nationale regeringen om voor een verbod te stemmen. Eind maart ligt de beslissing bij de ministers tijdens de EU-top.

België stemde in 2013 voor het tijdelijke verbod. Volgens het kabinet van minister van Leefmilieu Joke Schauvliege (CD&V) zal het Belgische standpunt bepaald worden door de experten van de Nationale Veiligheidsraad. Ook minister van Landbouw Denis Ducarme (MR) wil zich eerst beter inlichten alvorens een standpunt in te nemen, al benadrukt ook hij het belang van een integrale oplossing voor boeren.

In Nederland ondertekenden al meer dan 20.000 mensen een petitie aan minister Carola Schouten om in Europa te stemmen voor een totaalverbod op neonicotinoïden. De prominente Nederlanders die deze petitie steunen zijn onder meer Jan Terlouw, Willem Lageweg (voormalig directeur van MVO-Nederland), Volkert Engelmans (directeur van het biologische handelsbedrijf Eosta) en een groep vooraanstaande onderzoekers. 

Tegelijk met de petitie kondigt dagblad Trouw de publicatie van een overzichtsstudie aan waarin wetenschappers aantonen dat er voldoende milieuvriendelijke alternatieven zijn voor neonicotinoïden. Overheden die aarzelen over een verbod op neonicotinoïden omdat er voor de landbouw geen alternatieven zouden zijn, maken een fout, aldus de publicatie.

Bio doet het zonder dankzij een preventieve aanpak die streeft naar evenwichtige ecosystemen.

Bron: De Morgen, eigen verslaggeving.