​Portret - Veeboer Raf Francken: "Ik doe wat ik zeg en ik zeg wat ik doe"

Groene Boerderij * Wuustwezel * Varkens * Bio sinds 2003

We zijn net op het veld een kijkje gaan nemen bij de zeugen. Die worden hier echt in de watten gelegd!

Raf Francken: Ja, ze hebben hier een hele ruime wei, veel ruimte om rond te lopen, te wroeten en te grazen. Het zijn indrukwekkende beesten maar ze blijven opvallend rustig als er bezoekers zijn. Dat is grotendeels te danken aan al die ruimte. Ze zijn dan ook van levensbelang voor het bedrijf!

Binnen hebben ze een ruime kraamstal. Want als een zeug weeën krijgt, dan wil ze een nest maken. Ze gaat dan met haar neus in de grond wroeten. Als ze geen stro heeft, wroet ze over beton… Comfort is belangrijk en als bioboer moet je daarin investeren.

Hoeveel varkens en zeugen lopen hier rond?

Ik heb plaats voor 40 à 50 zeugen (nvdr: dat zijn de moederdieren die nog niet afgemest worden) en een maximum van 350 mestvarkens die worden vetgemest voor hun vlees. Er zijn momenteel 34 zeugen, laatst zijn er 12 gedekt, dus binnenkort komen er weer een hoop biggetjes bij.

In principe loopt de cyclus van de zeugen het hele jaar door. En dat is goed want ik moet natuurlijk in de slagerij het hele jaar door vlees kunnen aanbieden. Bij te weinig zeugen krijg je gaten in het aanbod van je vlees. Je kunt de dracht wel een klein beetje sturen maar wij gebruiken geen hormonen dus de natuur dicteert!

"Bij mij blijft een zeug zo lang ze zelf gezond is, gezonde biggen werpt en genoeg melk heeft. Een zeug kan wel tot 15 jaar oud worden!"

Knor en Bent

Hoe lang gaat een zeug mee bij jou?

Om te beginnen moet je weten hoe lang een zeug drachtig is: dat is drie maand, drie weken, drie dagen. En drie uur en drie tassen koffie (lacht). Meestal toch. Dus dat gaat vrij snel. Meestal zijn de worpen in het begin vrij groot – een 10 à 12-tal biggetjes. Maar je hebt het gezien in de kraamstal: daar was er eentje met maar 6 kleintjes. Maar als een zeug 6 gezonde, sterke biggetjes werpt, dan is dat goed voor mij. Als ik puur op productie zou werken, zou 6 of 8 biggen te weinig zijn. Met mijn eigen slagerij kan ik dat opvangen.

Bij mij blijft een zeug zo lang ze zelf gezond is, gezonde biggen werpt en genoeg melk heeft. Een zeug kan wel tot 15 jaar oud worden! En na 6 worpen is een zeug boekhoudkundig afgeschreven, dus bij de 7e en 8e worp is de kostprijs kleiner - mooi meegenomen. In gangbaar worden zeugen vaak na 6 drachten afgevoerd, omdat vanaf 7 worpen de kans groter is dat de worpen kleiner worden.

Geven jullie je dieren ook namen?

Alleen de beren (nvdr: mannelijk varken), dat zijn Knor en Bent (lacht). De zeugen vroeger ook, nu niet meer. De mestvarkens sowieso niet, dat zijn er te veel. Op het moment dat je een naam geeft, creëer je een band. En bij de beren is die band er, want die zijn hier langer.

Heb je nog groeiplannen voor je bedrijf of wil je het zo houden?

Voor de omschakeling naar bio had ik 140 zeugen. Dat heb ik teruggeschroefd naar 40-45. Op een bepaald moment zijn we gestart met de vleesverkoop en heb ik besloten om minder dieren te houden, zo’n 20-25. Maar toen de verkoop goed begon te lopen, gingen we weer naar 30-35 zeugen. Momenteel is er best veel vraag, dus ik begin eraan te denken om er weer wat bij te nemen. Mijn eigen vleesverkoop is de sturende factor, niet de markt in het algemeen.

Je hebt hier ook je eigen slagerij. Waarom trek je daar niet mee naar de stad?

Ja, dat komt dat misschien nog wel. Anderzijds wil ik deze plek ooit als belevenisboerderij uitbouwen. Dat mensen die vlees komen kopen ook meteen een wandeling op de boerderij kunnen maken. Maar ik heb ook maar 24 uur in een dag hè! Het bedrijf groeit rustig en ik wil ook niet te snel gaan. Ik heb het lang alleen gedaan, nu heb ik drie jonge mannen, onder andere mijn zoon Gabriël die heel gemotiveerd is. Dus we zien wel wat de toekomst brengt.

"Ik wilde geen gesloten stallen meer of benauwde ruimtes voor zeugen en hun kroost. Toen ben ik bij bio uitgekomen - dat sloot veel meer aan bij wat ik zelf wilde."

Een sprong in het duister

In 2003 ben je omgeschakeld van een traditionele varkenshouderij naar een volledig biologisch bedrijf. Waarom ben je toen met biovarkens begonnen?

Ik ben opgegroeid in een gangbaar varkensbedrijf en heb dat van mijn ouders overgenomen. Ik werd ooit wakkergeschud door een documentaire op tv over antibiotica in voeders. Toen ik de volgende dag onze zakken met varkensvoer checkte, las ik letterlijk: "Contact en inademing vermijden." Dat opende mijn ogen – waar waren we mee bezig? Ook een zeug die geworpen had, kreeg van mijn vader preventief antibiotica. Maar waarom? Daar is antibiotica niet voor gemaakt. Toen ben ik gaan experimenteren met homeopathie, wat ik zelf gebruikte.

Ook over de huisvesting van de varkens begon ik mij vragen te stellen. Waarom mochten die niet buiten komen? Waarom konden ze geen stro krijgen om lekker op te liggen? Want in onze gangbare stal zaten die varkens op een betonvloer met roosters. De stallen hingen vol ammoniak uit de mest en de hightechventilatie vond ik echt niet goed werken.

Ik ben gaan experimenteren in een afgedankte loods met buitenruimte voor een zeug en voldoende stro en ruimte voor een kleine groep varkens. En kijk: die varkens waren 2 weken eerder slachtrijp, die groeiden gewoon beter. Dus ik wilde geen gesloten stallen meer en geen benauwde ruimtes voor de zeugen en hun kroost. Zo ben ik bij bio uitgekomen - dat sloot veel meer aan bij wat ik zelf wilde.

Wat vond je het moeilijkste aan die omschakeling?

Het spannendste was of het financieel haalbaar was, want ik werd twee derde kleiner terwijl iedereen zei: "Je moet groter worden!" Je kunt wel wat dingen becijferen maar eigenlijk was het een sprong in het duister. Ik had zelf wel berekeningen gemaakt maar zeker weten deed ik het niet. Bijvoorbeeld de voederconversie (nvdr: hoeveel kilo voer een varken opneemt om tot 1 kilo vlees te komen), dat is een belangrijk getal, maar daar had niemand zicht op.

Maar het was een goeie beslissing…

Zeker! Wat ik ook wilde was een gezond varken kweken met lekker, sappig vlees, want dat vond ik niet bij gangbaar vlees. En die rijke smaak, dat krijg je bij rassen die minder gespierd zijn en meer vet hebben. Maar daar krijg je in het slachthuis weer minder voor. Dus al het werk voor wat voor mij kwaliteit is, wordt nooit echt naar waarde geschat. Dus dan moét je bijna zelf gaan verkopen.

Het voordeel van eigen verkoop is dat je flexibeler kunt werken. In bio moeten biggen minimum 6 weken bij de moeder drinken. De reden is dat een big 6 weken moet zijn om plantaardig voedsel te kunnen verteren. In gangbaar worden biggen na 4 weken bij de moeder weggehaald maar hun darmen kunnen nog niets anders aan dan moedermelk. Ze krijgen dan krachtvoer, korrels, waar antibiotica en vitamines doorheen worden gemixed zodat ze dat toch kunnen verteren. Voor mij klopt dat niet. Ik laat mijn biggen soms 8 tot 10 weken bij de moeder! Ik kijk goed naar ze. En als ze meer krachtvoeder eten dan dat ze melk drinken, mogen ze van mij weg bij de moeder. En dan missen ze hun moeder ook niet! Haal een big na 3 weken weg en je hoort 3 dagen een gekrijs van jewelste…

In de praktijk

Met welke rassen werk je?

Ik heb mijn eigen ras gekweekt, het Pubentes-varken. Nooit van gehoord? Dat klopt! Een restaurant dat mijn vlees afneemt, vindt het erg 'juicy', sappig dus. Mijn zoon heeft het woord ‘sappig’ in verschillende talen opgezocht en zo kwamen we bij het Latijnse 'pubentes'. Vandaar dus.

In het begin, vlak na de omschakeling, hadden we varkens die zeer stressgevoelig waren – soms overleefden ze de tocht naar het slachthuis zelfs niet. Ik ben dan gaan zoeken naar een beer met stress-negatieve eigenschappen en heb daar gaandeweg mijn eigen soort mee gekweekt. Normaal doe ik geen kunstmatige inseminatie maar recent heb ik sperma uit Ierland laten overkomen, om mijn ideale type verder te verfijnen.

Hoeveel ruimte krijgen jouw varkens binnen en buiten?

Ik volg de regels voor bio voor de mestvarkens, dat zijn een specifiek aantal vierkante meters. Meestal krijgen de dieren bij ons net iets meer ruimte. Ook het aantal varkens per ruimte is bepaald: je mag in principe 45 varkens samenzetten maar ik zet er dikwijls maar 25 in een stal.

Wat mij betreft mag de buitenruimte veel groter zijn. Binnen slaapt een varken alleen maar, voor de rest zit hij veel liever buiten. Bij mij hebben ze buiten een overdekt stuk met stro en een open stuk met een rooster dat vooral dient om regenwater op te vangen.

Waarom ze niet naar een wei gaan? Voor uitloop op gras heb je enorm veel grond nodig. Je moet ze dan echt ruimte kunnen geven want zo'n wei is binnen de kortste keren kapotgewroet. Ze gaan dan ook op de wei mesten en dan kun je de mest niet meer verzamelen. In de winter is zo'n veld kletsnat en valt er weinig te rapen. Eigenlijk wil een varken rondtrekken en fourageren: gras eten, en eikels en fruit dat valt, maar in de praktijk is dat niet te doen. Ja, als je maar drie varkens en een boomgaard hebt, dan wel. De voeding nu is eigenlijk nog niet voor de volle 100% op het dier afgestemd.

Wat krijgen jouw dieren te eten?

Ze krijgen ruwvoer, dus gras of ingekuild gras, en biologisch krachtvoer dat ik aankoop. Krachtvoer bestaat uit een mengeling van granen, gerst, tarwe, erwten, bonen, zonnebloempitschilfers, soms een beetje soja. Puur sojavoer, zoals eerder gebruikelijk voor hun gangbare soortgenoten, krijgen mijn varkens niet. Soms krijg ik van een naburige bioboerderij groentenresten. Ik heb ook een tijd wei gebruikt van een melkhoeve, dat is heel goed voor varkens. Maar die wei verkaasde licht en verstopte zo het drinkwatersysteem, dus daar ben ik mee gestopt. Maar ik zou er graag weer mee beginnen.

Méér dan bio vraagt

Jij laat je biggen langer drinken bij de moeder dan de verplichte 40 dagen, nl. 9 tot 11 weken. Welk voordeel biedt dat?

De overgang van melk naar plantaardig voer is op die manier veel zachter voor dieren. Als de biggetjes vier weken oud zijn, verplaats ik ze met hun moeder naar een ruimere stal waar ze zelf uit een voederbak kunnen beginnen eten. Het voordeel is dat de zeugen zoveel kunnen eten als ze willen, want die zitten dan aan de top van hun melkproductie, en de biggen kunnen op eigen tempo aan krachtvoer beginnen.

In de biologische varkenshouderij is het preventieve gebruik van antibiotica niet toegelaten. Jij gaat er prat op dat je bijna nooit antibiotica gebruikt voor je varkens. In welke gevallen is antibioticagebruik toch nodig?

Al sinds 2003 gebruik ik geen antibiotica meer – echt niets. Antibiotica zou nodig kunnen zijn bij een zeug die koorts maakt of een uierontsteking krijgt, maar dat is lang geleden! Of als de vliezen rond de biggen er niet vlot genoeg afkomen, dat kan een ontsteking geven. Mestvarkens hebben soms luchtwegproblemen. Maar daar gebruik ik homeopathie voor, daar kan ik de meeste dingen mee aan. Varkens reageren daar heel goed op.

In bio is de voortplanting gebaseerd op natuurlijke methoden. Kunstmatige inseminatie is wel toegestaan. Gebruik jij K.I. of natuurlijke dekking?

Ik doe zo weinig mogelijk kunstmatige inseminatie, want dat sperma is verdund met antibiotica om het langer goed te houden. Dus dan zouden mijn zeugen twee keer per jaar een kleine hoeveelheid antibiotica krijgen. De dekking hier is zoveel mogelijk natuurlijk. Er loopt altijd een beer in de wei bij de zeugen en eentje zit apart. Als de biggen weg gaan bij hun moeder, zet ik de zeug apart en normaal wordt zij binnen de week weer bronstig. Dan laat ik er zelf een beer bij. Weet je, ik maak mij er eigenlijk niet zo druk om, ik heb vertrouwen in de natuur. Ze zullen elkaar wel vinden!

Klopt het dat castratie door biovarkenshouders in Vlaanderen niet meer wordt toegepast? (nvdr: castratie gebeurt om de soms doordringende berengeur van varkensvlees te vermijden)

Ik weet het eerlijk gezegd niet. Ik castreer niet meer, onder meer omdat een klant op een gegeven moment zei dat het voor hem niet nodig was. Het is ook een job die ik niet graag doe. Ik slacht zelf regelmatig beren en ik ruik het wel – niet sterk maar toch. Je proeft het ook wel in het vlees. Er zijn ook mensen die dat gewoon niet ruiken of proeven, het valt al bij al wel mee.

Kwaliteit

Wat beïnvloedt volgens jou het meest de kwaliteit van varkensvlees: het voer? Het ras? Buiten kunnen lopen?

Ras en huisvesting, dat zijn volgens mij de belangrijkste. Voer ook wel. En het moment vlak voor het slachten - stress beïnvloedt de smaak in negatieve zin! Mijn varkens lopen veel en hebben meestal geen stress om het slachthuis binnen te lopen. Dat is trouwens meetbaar, die stress, en biovarkens blijken daar veel minder last van te hebben.

Gangbare varkens worden meestal op 6 maand geslacht. Is dat anders met biovarkens?

Dat is heel verschillend van bedrijf tot bedrijf, het ene ras groeit sneller dan het andere. Mijn eerste biovarkens groeiden snel, die waren slachtrijp op 5,5 maand. Het ras dat ik nu heb groeit trager, die worden 8 maand. In bio ben je meer met smaak bezig en rassen die dat leveren, groeien meestal trager.

Kun je er als (bio)veeteler mee over waken dat je dieren op een diervriendelijke wijze geslacht worden?

Dat is niet gemakkelijk. Slachthuizen worden daar wel wat gevoeliger voor nu. Ik breng mijn dieren zelf weg. Ze worden in een apart hok gezet, waardoor ze vrij rustig blijven. Dat geeft mij ook een gerust gevoel.

Dierenwelzijn troef

Onze campagneboodschap is kort maar krachtig: ga voor minder vlees maar beter! Terecht of een bedreiging voor de vleesconsumptie?

Nee, ik vind dat geen bedreiging, ik zeg hetzelfde! De discussie gaat dikwijls over de prijs. Maar je moet goed oppassen als je vergelijkt. En niet alleen naar prijs maar ook naar kwaliteit kijken. Ik ken gangbaar vlees dat een pak duurder is dan het onze. Of bij gehakt: hoeveel vet komt er vrij, hoeveel vlees hou je over? Bij ons gehakt moet je net voldoende boter toevoegen, of het bakt droog.

De meeste mensen eten 5-6 keer per week vlees. Wel, als je dat budget behoudt en je eet 3 keer per week vlees, daar wordt iedereen beter van. Ook het dier en de natuur.

Wat zijn voor jou de troeven van biologisch varkensvlees?

Het grote verschil is het dierenwelzijn, het leven dat die dieren krijgen. Ik ken het verschil tussen vroeger en nu, en ze hebben echt een deftig leven. Daarnaast ben ik er zeker van dat ons vlees veel lekkerder en sappiger is. Er zit veel meer smaak in en het is puurder.

Er zijn eigenlijk veel dingen die we niet doen bio. Staart couperen, drachtscans maken…. Die zaken kosten allemaal tijd en geld en dat besparen we door het gewoon niet te doen. Sommige veeboeren willen echt nauwkeurig weten of hun zeug drachtig is. Als mijn zeugen gedekt zijn, prima. Als ze niet gedekt zijn, dan worden ze snel weer bronstig en dan komt dat wel.

"De meeste mensen eten 5-6 keer per week vlees. Wel, als je dat budget behoudt en je eet 3 keer per week vlees, daar wordt iedereen beter van."

Grond

Er zijn slechts 7 bedrijven in Vlaanderen die alleen maar biologische varkens kweken (5 bio, 2 in omschakeling, en en er zijn er 9 die naast varkens ook groenten of fruit telen). Dat is een kleine groep. Hoe komt dat?

In deze streek zijn er historisch veel varkensbedrijven. Op arme zandgrond kan je namelijk weinig telen. Op die grond kan je wel stallen bouwen en varkens zetten. Maar voor biologische varkens heb je méér grond nodig, zowel binnen als buiten. Dat kost extra geld, bovenop de investeringen in stallingen en ventilatie. De grond is ook nodig om de mest te kunnen afzetten. Dus dan stopt het snel.

In verhouding met een gangbaar varkensbedrijf heb jij relatief weinig dieren. Hoe slaag jij erin om toch rendabel te blijven?

Ja, een gangbaar bedrijf heeft vaak 500 tot 800 zeugen en duizenden varkens. Toen ik naar biologisch omschakelde, was het een poosje zoeken naar geschikte afnemers - in het begin zelfs op de gangbare markt. Gelukkig bleef de vraag stijgen, dat speelde in mijn voordeel. De prijzen zijn nu goed voor ons, al is het geen evidentie om vraag en aanbod perfect op elkaar af te stemmen.

Wat wil je in de toekomst nog realiseren met je bedrijf en je slagerij?

Ik wil het hier graag nog laten groeien, met een duidelijke biostempel. Puur idealistisch zou ik het willen laten evolueren naar een breed gemengd bedrijf. Met een melkboer die kaas kan maken. De melkwei kan als voer voor de varkens dienen, want melkwei, dat is een fantastisch product. Daarnaast een boomgaard waar kippen kunnen scharrelen en waar mestvarkens het fruit dat valt kunnen opeten. Als de groenteboer zijn aardappelveld leeg maakt, hup, varkens erover, die eten alles op. Het is een heel ander concept maar ik zou het fantastisch vinden (lacht).

Mijn buurman, een gangbare melkboer, wil ik graag overtuigen om naar bio om te schakelen. Dan kunnen we elkaar een toegevoegde waarde geven. Hij is geïnteresseerd maar heeft helaas te weinig grond om biologische koeien te houden.

Ben je blij dat een van je zonen in je voetstappen treedt?

Ja, dat is natuurlijk heel plezant. Gabriël doet het ook erg graag, hij is heel gedreven. Het is vooral fijn omdat ik het hem nooit heb verplicht of gevraagd. Hij is de oudste van vier jongens, dus als voorbeeldfunctie kan dat tellen (lacht). We zullen wel zien.

* * *

Meer info: De Groene Boerderij - www.degroeneboerderij.be

* * *

Bekijk ook dit filmpje over Raf Francken dat de VRT maakte.

"De meeste krullen hun staart, da's een teken dat ze zich goed voelen."