Kippenvlees

De biowetgeving stelt hogere eisen aan een biologische kippenhouder dan aan een gangbare kweker, en dat resulteert in gezondere kippen en kwalitatief vlees. Een belangrijk verschil is dat biologische vleeskippen dubbel zoveel tijd krijgen als hun gangbare zussen om te groeien. Een groot deel van die tijd lopen ze buiten. Dat zorgt voor een comfortabeler leven voor de kip en een lekker volle smaak op je bord.

Verder krijgen biokippen ook meer ruimte en comfort binnen. Anders dan gangbare kippen mogen ze dagelijks naar buiten; daardoor zijn ze weerbaarder tegen ziektes. Biologische kippen krijgen biologisch voer, dus zijn gegarandeerd geteeld zonder kunstmest, chemische gewasbescherming (insecticiden, fungiciden, herbiciden) of ggo’s. Tot slot zijn er strenge regels voor antibiotica: de bioboer mag het enkel uitzonderlijk als geneesmiddel toedienen en na gebruik geldt in bio een dubbele wachttijd t.o.v. in gangbaar om de kip te mogen slachten.

In dit artikel lees je meer over:

1. Robuuste rassen: Trager groeien, langer leven
2. Focus op dierenwelzijn
3. Buitenloop en stal: natuurlijk gedrag stimuleren
4. Voer: Een biologisch dier eet bio
5. Grondgebondenheid en mest: Genoeg is genoeg
6. Gezondheidszorg: Inzetten op preventie
7. Naar het slachthuis
8. Onafhankelijke controle in elke schakel
9. Pure vleesproducten
10. Waar kun je biokip kopen?
11. Weetjes
12. Vergelijking gangbaar vs. bio

Lees ook het portret van pluimveehouder Stefan D’Hulster - “Mijn kippen krijgen tijd om te groeien en dat proef je!”

1. Robuuste rassen: Trager groeien, langer leven

De teelt van biokippen begint bij een slimme keuze voor een sterk ras. De biologische kippenhouder kiest bij voorkeur voor traag groeiende, robuuste rassen. Deze traag groeiende rassen (er zijn 6 rassen door de wet erkend als traag groeiend) zijn stressbestendig, kunnen goed tegen forse temperatuurschommelingen en leveren smakelijk vlees.

Een pluimveehouder haalt doorgaans zijn kuikens bij een gespecialiseerd bedrijf waar eieren kunstmatig worden uitgebroed. In België kopen biobedrijven gangbare eendagskuikens aan om er biologische vleeskippen van te kweken.

Traag groeiende vleeskuikens groeien langzamer en vertonen meer natuurlijk gedrag: lopen – rennen - pikken - krabben. Doordat ze meer bewegen, hebben ze minder gezondheidsproblemen en minder uitwendige letsels (bv. aan de poten).

Gangbare vleeskuikens brengen het grootste deel van de tijd zittend door en worden snel te zwaar. Daardoor kwam iemand op de proppen met de term 'plofkippen'. Gangbare kuikens worden immers in amper 6 weken vetgemest met eiwitrijke voeding. Zo bereiken ze pijlsnel hun slachtgewicht van 2,2 kg. Maar door hun snelle groei kunnen de kippen hun eigen gewicht amper nog dragen en 'ploffen' ze op de grond.

2. Focus op dierenwelzijn

Biologische veehouders kiezen voor een diervriendelijke aanpak waarbij het kippenwelzijn voorop staat, en dat op het vlak van gedrag, gezondheid en comfort.

Natuurlijk gedrag

• Dankzij de buitenuitloop kunnen de kippen meer natuurlijk gedrag tonen en zitten ze elkaar niet op de lip: scharrelen, beetje pikken, een stofbad nemen, ….
• Daglicht heeft een positief effect op natuurlijk gedrag en maakt dieren minder angstig.
• De vleeskuikens groeien langzamer en tonen een gevarieerder gedrag dankzij de grotere ruimte die ze binnen en buiten ter beschikking hebben: lopen, rennen, pikken en krabben. Gangbare vleeskuikens brengen het grootste deel van de tijd zittend door en worden snel te zwaar.
• Aggressief verenpikken wordt tegengegaan door in te zetten op goede managementtechnieken, opfok en raskeuze.

Comfort

• Een goede klimaatregeling is belangrijk voor pluimvee. Dankzij de uitloop kunnen biokippen genieten van een natuurlijk klimaat.
• Dankzij hun tragere groei hebben biokuikens minder last van hittestress (waarbij ze hun warmte niet kwijt kunnen).
• Biologische vleeskuikens hebben meer ruimte ter beschikking en dus meer bewegingsmogelijkheden.

Gezondheid

• Vleeskuikens groeien langzamer, bewegen meer en hebben daardoor minder gezondheidsproblemen zoals hartafwijkingen. Ook hebben ze minder beschadigingen, bv. aan de poten.
• De traag groeiende vleeskuikens hebben een langere levensduur dan de gangbare rassen.
• De snavels van biologische hennen worden niet geknipt, wat positief is voor hun welzijn. Kippen met geknipte snavels kunnen last krijgen van chronische pijn.
• Daglicht heeft een positief effect op de stofwisseling van pluimvee.

3. Buitenloop en stal: natuurlijk gedrag stimuleren

Vrije uitloop

De vrije uitloop vormt een van de belangrijkste verschillen tussen gangbare en biokippen. Biokippen mogen naar buiten vanaf 6 weken, en dat van 11u tot zonsondergang. Dus minstens één derde van haar leven mag ze vrij naar buiten (N.B. een biokip leeft 10 à 11,5 weken).

Buiten heeft een kip recht op minstens 4 m² uitloop. Een kip is van oorsprong een bosvogel, dus ze houdt van een begroeid uitloopterrein met voldoende beschutting tegen zon, neerslag, wind en roofdieren. Buiten wordt ook voldoende voer en drinken aangeboden. Dankzij de vrije uitloop kan een kip gewoon haar ding doen, en dat geeft rust.

Binnen in de stal

In de stal draait alles rond het welzijn van de biokip. Op de stalvloer ligt stro en de kip kan er eten, scharrelen, rusten of zelfs een stofbad nemen (tegen de parasieten). Ook kunnen ze makkelijk zelf naar buiten. Natuurlijk daglicht in de stal is verplicht omdat kippen zonlicht nodig hebben voor de aanmaak van o.a. vitamine D en hormonen. Daglicht maakt de dieren bovendien ook minder angstig en is bevorderlijk voor hun algemene weerstand en stofwisseling.

De biowetgeving zegt heel precies hoeveel ruimte een kip minimaal in de stal moet krijgen, nl. minstens 1 m² binnenruimte per 10 biologische vleeskuikens (of max. 21 kg levend gewicht/m²). Eén stal mag maximaal 4.800 vleeskippen huisvesten.

Een typisch gangbare kip komt nooit buiten en zit haar hele leven binnen in de stal. De stal heeft geen ramen waar daglicht doorheen valt. Men werkt met lichtschema's die verplicht minstens 6u per etmaal duister geven. Qua lichtsterkte moet de stal zodanig verlicht worden dat de kippen elkaar en hun omgeving duidelijk kunnen zien en dat ze hun activiteiten op een normale wijze kunnen ontplooien. In een gangbare stal gaat de bezetting van 33 kg/m², dus ongeveer 15 kippen, tot een maximum van 42 kg/m² (ongeveer 19 kippen/m²) onder specifieke voorwaarden. Dat is bijna dubbel zoveel als in bio…

4. Voer: Een biologisch dier eet bio

Een biologische vleeskip krijgt dagelijks allerlei lekkers voorgeschoteld: biologisch ruwvoer, verse of gedroogde biologische voedergewassen of biologisch kuilvoer, aangevuld met andere natuurlijke stoffen. Hormonen of stoffen om de groei te bevorderen zijn uit den boze. Een biokip eet o.a. granen, zaden en peulvruchten als tarwe, gerst, mais, soja, spelt, haver, erwten en zonnebloempitten.

Het voer moet biologisch zijn, dus geteeld zonder ggo’s, chemische gewasbescherming (insecticiden, fungiciden, herbiciden) en kunstmest. Ten minste 20% van het voer moet de kippenhouder zelf telen of aankopen binnen Europa. (N.B. Vanwege een tekort aan biovoer op de markt laat de wet tot eind 2018 toe dat voor maximum 5% gangbaar eiwitrijk voer mag toegevoegd worden, ggo-gewassen zijn daarbij niet toegelaten.)

In de gangbare sector bestaat het voer van de vleeskip naar verluidt voor 25% tot 50% uit soja. De rest zijn granen (maïs en tarwe), aangevuld met bietenpulp, erwten, koolzaadschroot, maïsgluten en vitaminen. Er worden wel chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest gebruikt om het voer te telen, en verschillende additieven zijn toegelaten.

Producten die verboden zijn, staan vermeld op een negatieve lijst (bv. verpakkingsmateriaal (!!), stadsafval, uitwerpselen en gebruikte frituurvetten). Veel producten van dierlijke oorsprong zijn verboden in bepaalde voeders van voedselproducerende dieren - een gevolg van de BSE-crisis (gekke-koeien-ziekte).

Ook ggo-gewassen kunnen aan de dieren gevoerd worden zonder dat dit vermeld hoeft te worden op de eindverpakking van het product.

5. Grondgebondenheid en mest: Genoeg is genoeg

De biologische veehouderij streeft grondgebondenheid na, dit betekent dat je maximaal zoveel dieren per hectare houdt als die hectare zelf ‘aan kan’. Concreet: je houdt het aantal dieren buiten beperkt om overbegrazing, bodemerosie en vervuiling zoveel mogelijk tegen te gaan. Dit maakt een wereld van verschil. Door de veestapel grondgebonden te houden, blijft ook de mestproductie beperkt. De mest kan de bodem weer voeden in plaats van hem te belasten.

Ook hier zijn er normen die de bioveeboer moet volgen. Het maximum aantal dieren per hectare komt overeen met de maximale hoeveelheid stikstofuitscheiding via de mest die de bodem jaarlijks kan opnemen, nl. 170 kg stikstof/ha. Wil een boer meer dieren op zijn bedrijf maar heeft hij te weinig grond, dan kan hij samenwerken met een ander biologische bedrijf (bv. akkerbouw/tuinbouw) om zijn mest af te zetten. Uiteraard geldt ook voor het partner-bedrijf diezelfde maximale mestafzet per hectare.

• Lees meer over grondgebondenheid.

6. Gezondheidszorg: Inzetten op preventie

Een biologische kippenhouder vermijdt in de eerste plaats dat zijn dieren ziek worden door in te zetten op preventieve gezondheidszorg: hij kiest voor sterke rassen, biologisch voer, verplichte buitenloop, voldoende en geschikte binnenruimte, …

Wordt een kip toch ziek, dan behandelt hij ze bij voorkeur met fytotherapeutische producten (gebaseerd op kruiden of planten), homeopathie of spoorelementen, vitaminen of mineralen. Pas in tweede instantie komen de klassieke geneesmiddelen, waaronder antibiotica.

Alle behandelingen met klassieke geneesmiddelen moet de boer noteren en leiden tot een wachttijd vóór de kip mag worden geslacht en het vlees als bio op de markt mag worden gebracht (om eventuele residuen in het vlees te vermijden). Deze wachttijd is voor biologische dieren dubbel zo lang als voor gangbare dieren. Een biovleeskip mag maar één keer een reguliere behandeling krijgen, anders kan haar vlees niet meer als bio verkocht worden.

7. Naar het slachthuis

De wetgeving stimuleert biologische pluimveehouders om traag groeiende rassen op te kweken. Daarom laat ze pluimveehouders toe om een biologische vleeskip van een 'traag' groeiend ras te slachten na 71 dagen, of ruim 10 weken. Pluimveehouders die 'snelle' biologisch rassen kweken, mogen hun kippen pas slachten na 81 dagen. Met ander woorden: biokippen worden dubbel zo oud als een gangbare kip, die meestal maar 40 à 42 dagen of 6 weken leeft. In Vlaanderen werken alle biologische pluimveehouders met traag groeiende rassen.

Vooralsnog zijn er geen exclusieve bioslachthuizen in Vlaanderen, wel (gangbare) slachthuizen die voor bio gecertificeerd zijn. De slacht van biologische dieren verloopt dus noodgedwongen identiek aan de slacht voor gangbare dieren. Voor de slacht worden kippen eerst verdoofd met een elektrische schok. Ze worden ondersteboven met hun kop door een elektrisch geladen waterbad geleid. Daarna wordt de halsslagader doorgesneden.

Voor het transport naar het slachthuis stipuleert de wetgeving voor bio dat de vervoertijd zo kort mogelijk is, dat er geen elektrische dwangmiddelen gebruikt worden bij het in- en uitladen en dat er voor en tijdens het transport geen klassieke kalmeringsmiddelen gebruikt worden.

8. Onafhankelijke controle in elke schakel

Alle voorschriften van de biowetgeving worden gecontroleerd door een onafhankelijke controle-organisatie. Deze controle gebeurt in alle schakels in de keten. Voor kip betekent dit een controle bij de kippenhouder, de transporteur, het slachthuis, het bedrijf dat het vlees verwerkt of verpakt, de distributeur en het verkooppunt.

Je herkent bioproducten aan twee elementen: het biologische EU-label en het gebruik van de term "biologisch" of "bio". Dan kun je erop rekenen dat het ook echt een bioproduct is. De term is immers wettelijk beschermd door de Europese biowetgeving.

• Aan welke normen moet de biologische productie voldoen?
• Hoe herken je bio?

9. Pure vleesproducten

Belangrijk om te weten: zuiver vlees mag nooit additieven bevatten - noch in bio, noch in gangbaar!

Bij bewerkte vleesproducten (denk aan plakjes kippenwit, gemarineerde kippenboutjes, kippengehakt of -worst) komen in de gangbare voedingsindustrie vaak behoorlijk wat additieven kijken. In de biologische vleesverwerking worden zo weinig mogelijk additieven gebruikt: alleen de toegelaten additieven die in de wetgeving op een 'positieve' lijst staan, komen daarvoor in aanmerking. Bovendien gelden voor bepaalde additieven als nitriet strengere limieten op de te gebruiken hoeveelheid.

Sowieso zijn smaakversterkers, waterbindende stoffen en kunstmatige aroma’s verboden in alle biologische voedingswaren. Vind je biologische kip-currysalade, kippenboutjes of -gehakt in de winkel, dan kan je er dus op rekenen dat deze lekker puur zijn en geen of een minimum aan additieven bevatten.

• Waarin verschillen verwerkte bioproducten van niet-bioproducten?

10. Waar kun je biokip kopen?

Biologisch kippenvlees vind je in bijna elke supermarkt en in veel biowinkels, van de klassiekers als de volledige kip, kippenboutjes en kipfilet tot kippenworst of zelfs schnitzels. Courant is ook biologisch kippenwit voor op de boterham of vol-au-vent. Verwacht echter niet dat je in elke winkel het hele gamma vindt; winkels nemen vaak maar een beperkt aanbod vlees op omdat vlees duur is en snel verkocht moet worden. Kip in biologische winkels is meestal afkomstig uit België of uit buurlanden als Frankrijk.

Er zijn enkele gespecialiseerde biologische slagers in Vlaanderen die een breed aanbod aan biologisch vers vlees en vleeswaren aanbieden. Zoek ze op via www.biomijnnatuur.be/biopunten.

11. Weetjes

• Ken je de uitdrukking iemand in toom houden? Maar wat is een toom eigenlijk? Dat zijn alle dieren uit één worp of legsel: een toom kippen is dus de groep van kippen die samen opgroeien.
• Kippen hebben de neiging elkaar te pikken. De pikorde is dan ook een bekende term uit de kippenwereld. Het betekent dat er hennen zijn die aan voer- en drinkbakken vooraan staan en de beste rustplaatsen innemen. De hoogste hen in de rangorde zal alle andere hennen pikken; de op een na hoogste wordt alleen gepikt door de hen die boven haar staat en pikt alle anderen. In deze rangorde heeft iedere hen haar plaats.
• Gevaarlijker gedrag is het verenpikken, waarbij kippen elkaar ernstig kunnen verwonden en veren gaan uittrekken. Vaak is het agressieve verenpikken een uiting van stress of verveling. In bio wordt dit verenpikken tegengegaan door bv. een slimme stalindeling en een goeie rassenkeuze. Bij gangbare kippen wordt ook aan snavelknippen gedaan, dan wordt een stuk van de snavel verwijderd. Het is onduidelijk of dit op grote schaal gebeurt. Het is een pijnlijke ingreep en daarom verboden in de biopluimveehouderij. Toucheren - waarbij de snavelpunt enkel wordt bijgeslepen - is, indien goed uitgevoerd, minder pijnlijk en onder voorwaarden toegelaten in bio.
• In de USA werd in 2011 ruim 13,6 miljoen kg antibiotica gebruikt in de gangbare vlees- en kipsector - dit is zo’n 10 miljoen kg meer dan er in Amerika in de humane geneeskunde gebruikt werd! Slik. Dit komt omdat de dieren door verenging van de genetische diversiteit en door de intensieve manier van kweken steeds minder goed bestand zijn tegen ziektes.
• Nitriet (via E250 en E252) wordt ook in bio toegevoegd aan charcuterie om de ontwikkeling van bacteriën tegen te gaan. Met nitriet kleurt charcuterie meer roze; zonder krijg je (sneller) een bruine tint, zonder dat het vlees echter bedorven is. Nitriet is echter niet noodzakelijk, op voorwaarde dat het vlees van zeer hoge kwaliteit is en de hoeveelheid water in de charcuterie minimaal, en dat de charcuterie op lage temperatuur (onder 4°C) wordt bewaard. Ook de concentratie aan zout en de pH-waarde zouden een rol spelen. In Denemarken biedt de firma Hanegal naar verluidt al dertig jaar biologische charcuterie aan zonder nitrieten. In Wallonië is de toevoeging van nitriet in bio zelfs verboden!
• In verschillende culturen geldt kippensoep, gemaakt met zelf getrokken bouillon, als ideaal voedsel voor wie ziek of herstellende is.

12. Vergelijking gangbaar vs. biologisch

In mei 2017 zond het programma Over eten op Eén een interessante reportage uit over het verschil tussen een standaardkip en een biokip. De smaaktest van Kobe Ilsen was bijzonder overtuigend: de meerderheid van de proevers kiest voor de biokip -- sappiger, malser, smaakvoller. Je kunt de reportage hier herbekijken.